Διάλεξα να γράψω τον συγκεκριμένο ημιπολύτιμο λίθο διότι είναι ένας από τους αγαπημένους μου χάρη στο έντονο βαθύ μπλε χρώμα του. Η έμπνευση μου έρχεται όχι από το πολύ μακρινό παρελθόν. Το 2022 είχαμε επισκεφτεί με τους συμφοιτητές το Μουσείο του Ηλία Λαλαούνη, που έτυχε να μας κάνει ξενάγηση ο καλύτερος ξεναγός που έχω συναντήσει. Το όνομα αυτού “Βυρωνας” (εάν πατέ να τον ζητήσετε). Αυτό που παρατήρησα στο μουσείο είναι ότι από ημιπολύτιμους λίθους των κοσμημάτων, επικρατούσε το Λάπις Λάζουλι. Ο Βύρωνας, μας εξήγησε ότι ήταν ο αγαπημένος ημιπολύτιμος λίθος του Ηλία Λαλαούνη διότι του θύμιζε την Ελλάδα.
Έκατσα λοιπόν και μελέτησα αυτόν το λίθο αφού είναι πλέον και για εμένα από τους αγαπημένους μου και θα τον χρησιμοποιώ σε πολλές συλλογές κοσμημάτων μου.
Βασικά στοιχειά που πρέπει να ξέρει κάποιος
για το πέτρωμα λάπις λάζουλι.
Η ονομασία προέρχεται από την Περσική λέξη «Lazward» (=μπλε) ή και από το αραβικό “Azul” που σημαίνει γαλάζιος, ενώ η λέξη Λάπις προέρχεται από το «Lapis», δηλαδή λίθος. Στα λατινικά το Lapis σημαίνει η πέτρα από τον ουρανό ή η πέτρα από τον παράδεισο.
Πρόκειται για ένα μεταμορφωμένο πέτρωμα, δηλαδή, ένα πέτρωμα που έχει υποστεί αλλαγές στη σύσταση και τη δομή του εξαιτίας υψηλών θερμοκρασιών και υψηλής πίεσης.
Κύριο συστατικό του πετρώματος είναι ο λαζουρίτης, που του προσφέρει το έντονο μπλε χρώμα, ενώ περιέχει και άλλα ορυκτά, όπως κρυστάλλους σιδηροπυρίτη, χάρη στους οποίους εμφανίζει κίτρινες μεταλλικές λάμψεις.
Το χρώμα του lapis lazuli επηρεάζεται από το είδος και την αναλογία των ορυκτών που υπάρχουν στο πέτρωμα. Αν και η πιο γνωστή απόχρωση του πετρώματος είναι βαθύ μπλε, το λάπις λάζουλι βρίσκεται στη φύση σε αποχρώσεις από πράσινο-μπλε μέχρι μωβ-μπλε.
Στην πιο πολύτιμη μορφή του το lapis lazuli μπορεί να είναι ομοιόμορφο, βαθύ μπλε χρώμα ή μπλε με βιολετί τόνους θα είναι πιο σπάνιο. Τα διάσπαρτα χρυσά στίγματα από σιδηροπυρίτη, δεν επηρεάζουν συνήθως την αξία του πετρώματος ίσα ίσα ενισχύουν το θαυμασμό πολλών. Ενώ τα εγκλείσματα ασβεστίτη σχεδόν πάντα μειώνουν την αξία του. Όπως επίσης και τα λευκά στίγματα από καλσίτη, τότε αυτά είναι πιθανόν να μειώσουν την αξίας του πετρώματος.
Η σκληρότητα του λάπις λάζουλι στην κλίμακα Mohs είναι 5-5,5 και συνήθως επιλέγεται η κοπή του σε cabochon ή σε χάντρες.
Λόγω της σύνθεσής του, το λάπις λάζουλι είναι υλικό που μπορεί να αντιδράσει με απρόβλεπτο τρόπο κατά την κοπή του. Μόλις κοπεί, όμως, γυαλίζεται εύκολα
Υπάρχει επίσης τεχνητό λάπις λάζουλι, με χημική σύνθεση παρόμοια με την φυσική. Στην περίπτωση αυτή όμως τα εγκλείσματα σιδηροπυρίτη είναι υπερβολικά κανονικά διευθετημένα και η πέτρα είναι πιο μαλακή.
Χρήση Λάπις Λάζουλι – Παρελθον
Στο Αφγανιστάν η εξόρυξη του λάπις λάζουλι ξεκίνησε από την 7η χιλιετία π.Χ. και η φήμη του εξαπλώθηκε σύντομα μέχρι την Αίγυπτο και τη Μαυριτανία. Σουμέριοι, Αιγύπτιοι αλλά και Έλληνες, κυρίως από τις Μυκήνες, χρησιμοποιούσαν το lapis lazuli για τη δημιουργία κοσμημάτων, φυλακτών και διακοσμητικών. Στην αρχαία Αίγυπτο σκάλιζαν σκαραβαίους πάνω σε πέτρες λάπις λάζουλι και τις χρησιμοποιούσαν σαν φυλακτό, ενώ η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε σκόνη lapis lazuli ως σκιά ματιών. Στις Μυκήνες το lapis lazuli χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην κατασκευή κοσμημάτων, ενώ στη Δυτική Ευρώπη το πέτρωμα ήρθε πολύ αργότερα. Ξεκίνησε να εισάγεται στα τέλη του 15ου αιώνα μ.Χ. και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στη ζωγραφική, αφού ο λίθος μετατρεπόταν σε σκόνη και στη συνέχεια στο χρώμα ultramarine που χρησιμοποιούσαν διάσημοι ζωγράφοι της εποχής, όπως ο Τιτσιάνο και ο Βερμέερ σε κεντρικές φιγούρες σε πίνακες. Ίσως, ο πιο γνωστός πίνακας ζωγραφισμένος με ultramarine από λάπις είναι “Το κορίτσι με το μαργαριτρένιο σκουλαρίκι” του Βερμέερ.
Τα ορυχεία στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν παραμένουν οι σημαντικότερες πηγές λάπις λάζουλι, αλλά τα τελευταία χρόνια ορυχεία lapis lazuli στη Μογγολία, στην Ιταλία, στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στη λίμνη Βαϊκάλη της Ρωσίας και στις Άνδεις στη Χιλή έχουν σημαντική παραγωγή του πετρώματος. Πλέον, το lapis lazuli συναντάται κυρίως σε κοσμήματα και λιγότερο σε σκαλιστά, διακοσμητικά είδη.
Σημαντικά κοσμήματα του παρελθόντος
Νεκρική μάσκα Τουταγχαμών
Η χρυσή νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών, του Φαραώ της 18ης Δυναστείας, είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα τέχνης παγκοσμίως. Είναι κατασκευασμένη από χρυσό, lapis lazuli, χαλαζία, τυρκουάζ, αμαζονίτη και αρκετούς άλλους πολύτιμους λίθους και ενώ το ύψος της είναι μόλις 54 εκατοστά, το βάρος της ξεπερνάει τα 10 κιλά.
Η νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών ανακαλύφθηκε το 1925 από τον Χάουαρντ Κάρτερ στον τύμβο του Τουταγχαμών (KV62) στην Κοιλάδα των Βασιλέων και πλέον εκτίθεται στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου.
Faberge Αυγό Τσάρεβιτς
Το Φαμπερζέ αυγό Τσάρεβιτς κατασκευάστηκε το 1912 υπό την επίβλεψη του Peter Carl Faberge για την Τσαρίνα Αλεξάνδρα Φυοντόροβνα προς τιμήν του γιου της και διαδόχου του θρόνου, Τσάρεβιτς Αλέξη. Είναι κατασκευασμένο από λάπις λάζουλι και χρυσό και φέρει δύο διαμάντια, ένα στο επάνω και ένα στο κάτω μέρος.
Η έκπληξη στο εσωτερικό του αυγού είναι μία κατασκευή με τον Ρωσικό αυτοκρατορικό δικέφαλο αετό διακοσμημένο με διαμάντια, πάνω σε βάση λάπις λάζουλι, με ένα πορτρέτο μινιατούρα του τσάρεβιτς Αλέξη. Το Φαμπερζέ αυγό Τσάρεβιτς εκτίθεται πλέον στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βιρτζίνια.
Το παραπάνω κείμενο χρησιμοποιήθηκε για την εργασία μου στο τρίτο εξάμηνο του τμήματος Τεχνικός χειροποίητου Κοσμήματος, στο ΙΕΚ Ρεθύμνου.